Küçük Adımlar, gelişimsel geriliği olan çocuklara yönelik sekiz ciltlik bir erken eğitim programıdır. Bu program Avustralya’da Macquarie Üniversitesi’nde geliştirilmiş ve Türkçe’ye uyarlanmıştır. Küçük Adımlar Programı 0-4 yaş arasında normal gelişim sürecinde edinilen becerileri kapsamaktadır. Dolayısıyla gelişimsel geriliğin düzeyine ve özelliklerine bağlı olarak, bu dönemdeki ya da daha büyük yaşlardaki çocuklarda kullanılabilmektedir.
Küçük Adımlar’ın Kullanım Alanları
Küçük adımlar anne-babalar için hazırlanmış, ev merkezli bir erken eğitim programıdır. Kurumlarda yürütülen eve dayalı anne-baba eğitim çalışmalarında çok yaygın olarak kullanılmaktadır.Her hafta kuruma gelemeyecek durumda olan çocuklar (şehir dışında yada şehrin uzak yerlerinde oturan) ve aileleri için çok idealdir.Henüz kuruma çok sık gelemeyecek kadar küçük bebekler ve aileleri ile çalışırken kullanılmaktadır.Çok ayrıntılı bir kaba değerlendirme ölçü aracıdır. Bireysel eğitim çalışmaları planlanırken kaynak olarak kullanılmaktadır. Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı Avustralya'da Macquarie Üniversitesi'nde hazırlanmış olan Macquarie Gelişimsel Geriliği Olan Çocuklar Programına dayalı olarak geliştirilmiştir. Küçük Adımlar, 0-4 yaş arasındaki gelişimsel geriliği olan çocuklara yönelik bir erken eğitim programıdır.Küçük Adımlar gelişimsel geriliği olan çocukların anne-babalarına yönelik olarak hazırlanmıştır. Çocuğun ev ortamında eğitilebilmesi için kolayca uygulanabilir ilkeler sunmaktadır
Küçük Adımlar’ın Kapsamı
Kitap 1-Küçük Adımlara Giriş
Kitap 2-Çocuğunuzun Programı
Kitap 3-İletişim Becerileri
Kitap 4-Büyük Kas Becerileri
Kitap 5-Küçük Kas Becerileri
Kitap 6-Alıcı Dil Becerileri
Kitap 7-Kişisel ve Toplumsal Beceriler
Kitap 8-Gelişim Becerileri Envanteri
Küçük Adımlar İstanbul Zihin Engellilere Destek Derneği tarafından Türkiye'ye getirilmiş ve Anadolu Üniversitesi öğretim elemanları tarafından Türkçeye çevirisi ve uyarlaması yapılmıştır. Türkçeye çevrildikten sonra ilk baskıları aynı dernek tarafından, daha sonraki baskıları ise, istanbul Büyük Şehir Belediyesi tarafından yapılarak ailelere ücretsiz olarak dağıtılmıştır. Şu anda Özel Eğitim Bölümü bulunan pek çok üniversitede Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı'nın uygulaması dernekle imzalanan protokoller sonucu gerçekleştirilmektedir. 2007-2008 öğretim yılında Anadolu Üniversitesinde, Doç.Dr. E. Sema Batu'nun danışmanlığında, gerek lisans gerekse yüksek lisans öğrencileri aracılığıyla altı aileye hizmet ulaştırılmıştır. Öğrenciler çalışmalarını dönem içerisinde aylık görüşmelerde danışmanlarına aktararak dönütler almakta ve bir dönem boyunca sürdürmektedirler.
Kitapların içeriği:
1. Kitap: Küçük Adımlara Giriş
Küçük Adımlar'ın temellerini anlatmakta ve programı kullanma ortamında çocuğunuzun bu amaçlara ulaşmasına nasıl yardımcı olacağınızı açıklamaktadır.
2. Kitap: Çocuğunuzun Programı
Çocuğunuz için nasıl amaç saptayacağınızı ve ev ortamında çocuğunuzun bu amaçlara ulaşmasına nasıl yardımcı olacağınızı açıklamaktadır.
3. Kitap: İletişim Becerileri
Konuşma öncesi ve konuşma düzeylerinde dil edinimini içermektedir. Dil, toplumsal etkileşim bağlamında ele alınmakta ve dil becerileri oyunla ve günlük etkinliklerle öğrenilmektedir.
4. Kitap: Büyük Kas Becerileri
Vücudun büyük kaslarını içeren becerilerini anlatmaktadır. Bunların çocuğun oturmasını, emeklemesini, yürümesini, tırmanmasını, topu tutmasını vb. sağlayan becerilerdir. Bu kitap, engelli küçük çocuklarla deneyimi olan fizyoterapistlerce hazırlanmıştır.
5. Kitap: Küçük Kas Becerileri
Küçük Kas Becerileri, ellerin ve gözlerin küçük kaslarını kullanan becerilerdir. Bebeğin annesinin parmağını ilk tutuşundan çizim yapma ve kesme gibi karmaşık becerilere kadar pek çok beceriyi içermektedir. Ayrıca bu kitapta, problem çözme becerilerinin, renk, şekil ve büyüklük gibi kavramların edinimi de ele alınmaktadır.
6. Kitap: Alıcı Dil Becerileri
Başkalarının dilini anlama becerilerine, alıcı dil becerileri denmektedir. Bu beceriler, başkalarının ne dediğine dikkati yöneltmeyi, talimatları izlemeyi ve hepsinden önemlisi, dili kullanma becerilerinin gerçekleşmesini sağlar.
7. Kitap: Kişisel ve Toplumsal Beceriler
Çocukların başkalarıyla ilişkide bulunmalarını, oynamalarını ve yemek yeme, tuvalet becerileri, giyinme, hijyen becerileri gibi becerilerde bağımsızlık kazanmalarını sağlayan beceriler ele alınmaktadır.
8. Kitap: Gelişim Becerileri Envanteri
GBE, Küçük Adımlar'ın parçalarını bütünleştirmektedir. Çocuğu değerlendirmek ve amaç hazırlamaya rehberlik etmek için kullanılan kontrol listesinden oluşmaktadır.
(Arka Kapak)
PROGRAM NASIL UYGULANIYOR ?
Program başlangıcında uzmanlar tarafından ön değerlendirmeye tabi tutulan çocuklar ve aileleri ön değerlendirme raporları çerçevesinde gruplara ayrılıyor. Her grubun başında bulunan psikologlar aileleri iki oturumluk kursa tabi tutar ve eğitimin özet bilgilerini ailelere sunar. Uzman psikologlar tarafından verilen iki oturumluk mini eğitimin ardından 8 kitaptan oluşan eğitim setleri ailelere dağıtılır. Daha sonra aileler, projeye destek veren üniversitelerin psikoloji ve özel eğitim bölümleri son sınıflarında okuyan ve küçük adımlar erken eğitim programının eğitimini almış bir öğrenciyle tanıştırılıyor. Ailelerle tanıştırılan öğrenciler 5 ay boyunca belli periyotlarla aileleri evlerinde ziyaret ederek çocukların eğitimleri hakkında aileleri bilgilendiriyorlar. Eğitimleri düzenli olarak alan aileler elde ettikleri bilgiler ışığında çocuklarının fiziksel ve zihinsel gelişim takiplerini kendileri yapıyor.
Okulöncesi dönem ve bebeklik yılları,
Büyüme, gelişim ve öğrenme için kritik bir dönem olarak tanımlanmaktadır.
Bu yıllarda çocuğun daha sonraki gelişimini etkileyen öğrenme ve davranış örüntülerinin temeli atılmaktadır.
Dil becerileri ile zihinsel, sosyal, duygusal ve motor becerilerin kazanılması bu kritik dönemde gerçekleşmektedir.
Her yıl yaklaşık,
1.500.000 bebek dünyaya gelmektedir, bu bebeklerin %3.7’sinde gelişim ile ilgili bir problem olduğu ve %8.9’unun düşük doğum ağırlığı ve benzeri nedenlerle gelişim geriliği riski taşıdığı saptanmıştır (Tunçbilek, Alikaşifoğlu, Akadlı, Hancıoğlu ve Boduroğlu, 1996).Bu çocuklar, Düşük doğum ağırlığı Prematüre olma Yoksulluk ve benzeri nedenlerle gelişim açısından oldukça önemli ve kritik olan bu yıllardan yeterince faydalanamamaktadırlar. Bu çocuklar gelişim aşamalarını akranları ile aynı hızda geçememekte, bilişsel, dil ve sosyal becerilerde, motor ve özbakım becerilerinde akranlarına göre yetersizlik gösterebilmekte, Bir ya da birden fazla yetersizlik çocuğu etkileyebilmektedir. Bu dönemde her hangi bir destek sağlanamaması Gelişimsel yetersizliklerin daha da artmasına neden olmakta, Akranlarla aralarındaki fark açılmakta, İkinci yetersizlikler ortaya çıkmakta, Akranları ile aynı ortamlarda eğitim alma şanslarını azalmaktadır. Erken çocukluk özel eğitimi Programları (EÇÖEP) Engelli ya da gelişimsel açıdan risk grubunda yer alan çocukların yaşamlarının ilk 36 ayında ya da 0-6 yaşları arasında yapılan terapötik ve eğitimsel müdahaleleri içermektedir. Bu çocukların, temel gelişimsel becerileri kazanmaları için gereken deneyimleri edinmelerine olanak sağlamaktadır.
EÇÖEP programlarının temel amacı
Gelişimsel riski olan ya da gelişimsel geriliği olan çocukların ve ailelerinin gereksinimlerini karşılamak
Çocukların akranları ile aralarındaki farkı azaltmaya çalışmak
Çocuğa eğitimsel bir çevre sağlayarak araştırması, yaratması ya da öğrenmesi için fırsatlar yaratmak, çocuğun yetersizliği dolayısıyla kendiliğinden kazanmayacağı gelişimsel becerilerin öğretilmesini sağlamak
EÇÖEP sonuçları incelendiğinde
Çocukların gelişimsel becerilerinin arttığı,
Ailelerin çocuğa karşı tutumların olumlu yönde değiştiği,
Ailelerin bilgi ve diğer gereksinimlerinin karşılandığı
İstenmeyen / uygun olmayan davranışların azaldığı,
Çocuğun yalnızca gelişimsel düzeyinin değil aynı zamanda yaşam kalitesinin de arttığı görülmektedir.
EÇÖEP programları
Çocukların ve anne-babaların gereksinimleri doğrultusunda hazırlandığı zaman
aileler ve çocuklar bu programlardan daha fazla yarar sağlamakta;
ileride ortaya çıkması olası bir çok tıbbi, psikolojik ve sosyal problemler önlenebilmektedir.
Farklı şekillerde, farklı içeriklerle uygulanabilmektedir.
1. Önleyici programlar: Anne-baba adayları ile çalışılarak, hamilelik döneminde ortaya çıkan problemlerin çocuğun gelişimi üzerindeki olası etkilerini en aza indirmek hedeflenir.
2.Beceri odaklı programlar:Doğrudan çocuğun gelişimini hızlandırmayı ve beceri kazandırmayı hedeflenir.
3. Aile odaklı programlar:Sadece çocuğun gelişimini destekleyen, beceri öğretimini temel alan programlar yerine, tüm aile sistemini temel alan erken eğitim programlarıdır. Ailenin gereksinimleri karşılanmaya çalışılmakta, aile sisteminde yapılacak iyileştirmelerin çocuğun gelişimini olumlu yönde etkileyeceği kabul edilir.
EÇÖEP programlarındaÇocuk gelişimci + özel eğitimci (erken çocukluk özel eğitimi alanında eğitim alan)çocukların özellik ve gereksinimleri doğrultusunda
-doktor
-hemşire
-diyetisyen
-fizyoterapist
-konuşma terapisti
-psikolog
-sosyal hizmet uzmanı
-öğretmen ekip üyeleri olarak çalışmaktadırlar.
Hazırlanan programların içeriği ve uygulama şekli 0-2/3 ya da 3-6 yaş çocuklarının gereksinimlerine göre farklılaşabilmektedir.
Programlar
4-5 hafta gibi kısa süreli ya dan
24 aylık uzun dönemli programlar olarak uygulanabilmektedir.
EÇÖEP
Ev merkezli ( Eğitimcinin belli aralıklarla çocuğu evde ziyaret eder, gelişimini değerlendirir, çocukla ev ortamında çalıştığı ve anne-babayı yönlendirir.)
Kurum merkezli (Anne-baba çocuk ile belli aralıklarla kuruma gider, değerlendirme ve eğitim çalışmaları kurumda yürütülür.)
Kurum+merkez (Ev ve kurumda ortaklaşa yürütülür)
KÜÇÜK ADIMLAR ERKEN EĞİTİM PROGRAMI
Ankara Üniversitesi
Özel Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı (KAEEP)
Ülkemizde 1996 yılından beri uygulanmaktadır.
KAEEP, 0-4 yaş arasındaki gelişimsel geriliği olan çocuklar ve ailelerinin gereksinimlerini karşılamayı amaçlayan, eve dayalı olarak yürütülen bir erken eğitim programıdır.
KAEEP’ te
Gelişimsel geriliği olan ya da bu riski taşıyan çocukların toplumsal yaşama olabildiğince bağımsız ya da en az bağımlı şekilde katılmalarını sağlamayı,
Ailelerin uygun ortamlar hazırlayarak
çocuklarının gelişimini desteklemeleri,n
öğretme becerilerini kazanmaları,n
çocuklarındaki gelişmeleri değerlendirmeleri,n
değerlendirme sonuçlarına göre bireysel eğitim programı hazırlamaları,n
Gerektiğinde bireysel eğitim programında uyarlamalar yapmaları amaçlanır.n
KAEEP:Avustralya’da geliştirildi
Zihinsel Engellilere Destek Derneği (ZEDD) programın telif hakkını almıştır.
ZEDD programın Türkiye’de yürütülmesi amacıyla Ankara, Gazi, Anadolu ve İstanbul Üniversiteleri ile protokol yapmıştır.
Kimler katıldı?
Gelişimsel gerilik tanısı alan ve gelişim geriliği riski taşıyan çocuklar ile bu çocukların anne ve babaları katılmıştır.
Bu çocuklar çeşitli üniversite ve devlet hastanelerinin çocuk nörolojisi, sosyal pediatri, genetik ve ilgili diğer bölümleri tarafından gönderilmişlerdir.
1996-1999 yılları
1996-1997 yılında 23,n
1997-1998 yılında 39,n
1998-1999 yılında 16 olmak üzere toplam 78 çocuk çocuk ve ailesi katılmıştır.
Tüm grubun
% 79.5’i (n=62) programa Ankara’dann
% 20.5’i (n= 16) ise Ankara dışından katılmışlardır.
Programa katılan çocukların yaşları 0-48 ay
Çocukların tanıları
50 çocuk DS
12 çocuk CP
8 çocuk bilinmeyen nedenlerle gelişimsel gerilik,
5 çocuk Rett Sendromu ve otizm
3 çocuk organik ya da sosyo-kültürel etmenlere bağlı olarak gelişim geriliği riski
Program süresince 9 çocuk çeşitli nedenlerle (taşınma, çocuğun hastalanması vb.) programdan ayrıldı.
8 çocuk sağlık nedenleri dolayısıyla yaşamını kaybetti.
Program için ön koşul
Daha önce hiçbir eğitim programına katılmamış olma
Program süresince başka bir kurumdan eğitim almama
Eğitim Materyali
Sekiz program kitabı (programın tanıtımı öğretim ilkeleri, değerlendirme envanteri ve 4 gelişim alanındaki becerilerin öğretimi)
Amaç:Anne ve babaların temel öğretim ilkelerini öğrenmelerini ve en doğru şekilde uygulayabilmeleri
Ön değerlendirme
Anne babaların değerlendirilmesi:
Anne-çocuk ve baba-çocuk etkileşimlerini incelemek üzere 10’ar dakikalık video çekimleri yapılmıştır.n
Beck Depresyon Envanterin
Aile Gereksinimlerini Değerlendirme Ölçeğin
Aile Stres Değerlendirme Ölçeğin
Çocukların değerlendirilmesi:
Küçük Adımlar Gelişim Becerileri Envanteri
Envanter 0-4 yaş çocukların gelişimsel düzeylerini değerlendirmek ve bireysel eğitim programını hazırlamak amacıyla kullanılan kontrol listelerinden oluşmaktadır.n
Envanterde büyük kas, küçük kas, alıcı dil ve kişisel toplumsal beceriler olmak üzere dört alanda beceriler yaş düzeyleri temel alınarak sıralanmıştır.n
Uygulamacılar
Aile rehberleri: Programda gönüllü olarak çalışan Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi öğrencileri
Aile rehberleri
Ön koşul:
18 kredilik özel eğitim dersi almakn
50 saatlik kuramsal ve uygulamalı KAEEP kursu (3 dönem)n
40 aile rehberi
Üç öğretim elemanı, üç yüksek lisans öğrencisi: aile rehberleri koordinatörü
Anne baba eğitimi
Anne baba eğitimi (Ön değerlendirme süreci tamamlandıktan sonra)
2 saat / hafta olmak üzere toplam 5 haftalık eğitim
Eğitim materyallerini kullanmak
Çocuğunun gelişimini değerlendirmek
Gelişimi izlemek
KAEEP yürütülmesi
Ev ziyaretleri:aile rehberleri / 2 saat / hafta
anne babanın birlikte evde olması koşul
İlk iki hafta: anne babalar ile birlikte çocuğun değerlendirmesi + aile rehberi koordinatörleri ile birlikte çocuğun bireysel eğitim programının hazırlanması
Ev ortamında ortam düzenleme, eğitim materyallerinin kullanımı, öğretim yöntemleri öğretimi + model olma
Aylık toplantılar
Aileler ile yapılan aylık toplantılar:
programın evde uygulanması
uygulama güçlükleri
çocuklarda meydana gelen gelişmelerin paylaşılması
anne babaların bilgilendirilmesi
Devam
Aile rehberleri ile aylık toplantılar:
Rehber koordinatörleri + aile rehberleri
uygulama güçlükleri
çocukların gelişimi
bireysel eğitim programları
gelişimin izlenmesi (grafikler)
Ev ziyaretleri
Aile rehberi koordinatörleri
Her ailenin en az bir kez olmak üzere evlerinde ziyaret edilmesi
Ek destek
Ailelere eğitim / oyuncak setleri (ZEDD).
Özel Eğitim Araştırma Uygulama Merkezi / Oyuncak kütüphanesi
Son değerlendirme
Çocukların değerlendirilmesi:
Çocukların gelişimlerinin değerlendirilmesi
Uygulama programları sonrası yaz programlarının hazırlanması
Son değerlendirme
Ailelerin değerlendirilmesi:
Anne-çocuk ve baba-çocuk etkileşimlerini incelemek üzere 10’ar dakikalık video çekimleri yapılmıştır.
Anne ve babalar Beck Depresyon Envanteri’ni,
Aile Gereksinimlerini Değerlendirme Ölçeği’ni,
Aile Stres Değerlendirme Ölçeği’ni doldurmuşlardır.
Çalışma sonuçları
KAEEP’nın gelişimsel geriliği olan çocukların gelişimleri üzerindeki etkisinin incelenmesi,
Anne babaların gereksinimleri üzerindeki etkisinin incelenmesi,
Anne babaların stres ve depresyon düzeyleri üzerindeki etkisinin incelenmesi,
Anne babaların KAEEP’na ilişkin doyumlarının belirlenmesi,
Program sonuçlarını yordayan değişkenlerin incelenmesi,
KAEEP’nin çocukların gelişimi üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi
Bülbin Sucuoğlu, Hatice Ceber Bakkaloğlu, Pınar Özenmiş, Yeşim Kaygusuz
kontrol grupsuz yöntemlern
Programın dört gelişim alanı üzerindeki etkilerin
Ayrıcan
gelişim geriliğinin düzeyin
eğitime başlama yaşın
annelerin eğitim düzeyin
programın yoğunluğunun sonuçlar üzerindeki etkileri???n
Program etki endeksi
Eğitimsel anlamlılık testi
Tüm çocuklar erken eğitim programından yararlanmıştır.
Her çocuğun gelişiminde anlamlı değişmeler ortaya çıkmıştır.
gelişim geriliğinin düzeyi
HDGGÇ: hafif derecede gelişim geriliği
ADGGÇ: ağır derecede gelişim geriliği
KAEEP: hem ADGGÇ ve hem de HDGGÇ gelişimleri üzerinde etkilidir. HDGGÇ’lar programdan ADGGÇ’lara göre daha fazla yararlanmışlardır.Gelişim geriliğini derecesi + eğitime başlama yaşı Gelişim geriliğinin derecesi toplam gelişim ve gelişim alanlarında son test puanları üzerinde etkili bir değişkendir. eğitime başlama yaşının gelişim geriliğinin derecesi ile yaşın ortak etkisinin anlamlı olmadığı görülmektedir. annelerin eğitim düzeyi Annelerin eğitim düzeyinin toplam gelişim ve gelişim alanları son test puanları üzerinde etkili bir değişken olmadığı görülmüştür.
Yoğun program:
Haftada 2 saat / 7 ay
Daha az yoğun program: 2 ayda bir 3 saat / 7 ay
Program yoğunluğuna göre
toplam puann
Gelişim alanları puanlarında fark gözlenmedi.
Anne babaların gereksinimlerinin değerlendirilmesi
Bülbin Sucuoğlu
Aile Gereksinimlerini Belirleme Aracı
Program öncesinde anne ve babaların en en temel gereksinimlerinin bilgi gereksinimi olduğu,
Program sonunda anne babaların bilgi ve destek gereksinimlerinde ortalama %20 ve daha fazla azalma olduğu görülmüştür.n
Anne babaların stres ve depresyon düzeylerinin değerlendrilmesi
Sevgi Küçüker
Aile Stres Değerlendirme Ölçeği (ASDÖ)
annelerin KAEEP’na katılmalarının stres düzeyleri üzerinde anlamlı bir etkisi olmadığı bulunmuştur.n
babaların KAEEP’na katılmalarının yalnızca “çocuğun özellikleri” alt boyutunda stres düzeyleri üzerinde anlamlı bir etkisi olduğu, ölçeğin diğer boyutları ve toplam puanlarında anlamlı bir etkisi olmadığı bulunmuştur.n
Beck Depresyon Envanteri (BDE)
Annelerin depresyon düzeylerinin babaların depresyon düzeylerinden daha yüksek olduğu
Program sonrasında hem annelerin hem de babaların depresyon düzeylerinde anlamlı bir azalma olduğu bulunmuştur.
Anne babaların doyumlarının değerlendirilmesi,
Bülbin Sucuoğlu
Anne Baba Program Değerlendirme Formu
Annelerin genel olarak programdan memnun kaldıkları ve programı yararlı bir program olarak değerlendirdikleri görülmüştür.
KAEEP’nın etkililiğini yordayan faktörlerin belirlenmesi:
Bülbin Sucuoğlu, Şener Büyüköztürk, Hatice Bakkaloğlu
Orantısal Değişim İndeksi:KAEEP’nın çocukların gelişimleri üzerindeki etkisi
Çocuklarının büyük kas, küçük kas ve toplam gelişimlerinin program öncesi döneme göre daha hızlı olduğu bulunmuştur.
çocukların alıcı dil ve kişisel toplumsal gelişimlerinin program öncesi gelişim hızlarına yakın olduğu görülmüştür.
KAEEP’nın etkisini yordayan çocuğa ilişkin faktörler
Çocuğun gelişim geriliğinin derecesi ve türü toplam gelişim ve büyük kas gelişimine ilişkin kazancı yordayıcıdır.
Gelişim geriliği derecesi küçük kas, alıcı dil ve kişisel toplumsal alanlardaki gelişimi yordayıcıdır.